ความสัมพันธ์ระหว่างทฤษฎีใต้ภูเขาน้ำแข็งของฟรอยด์กับสังคมการทำงานที่เป็นพิษ
ทฤษฎีใต้ภูเขาน้ำแข็ง (Iceberg Theory)
ทฤษฎีใต้ภูเขาน้ำแข็ง (Iceberg Theory) หรือที่เรียกกันว่า "ทฤษฎีจิตไร้สำนึกของฟรอยด์" (Freud's Unconscious Mind Theory) เป็นแนวคิดที่ถูกนำเสนอโดยซิกมุนด์ ฟรอยด์ (Sigmund Freud) นักจิตวิเคราะห์ชาวออสเตรีย แนวคิดนี้เป็นการอธิบายโครงสร้างของจิตใจมนุษย์โดยเปรียบเทียบกับภูเขาน้ำแข็ง ซึ่งส่วนใหญ่ของภูเขาน้ำแข็งจะอยู่ใต้น้ำและไม่สามารถมองเห็นได้ ฟรอยด์ใช้ทฤษฎีนี้เพื่ออธิบายว่าจิตใจของมนุษย์มีส่วนที่ซ่อนอยู่ซึ่งมีอิทธิพลต่อพฤติกรรมและความรู้สึกมากมาย
โครงสร้างของจิตใจในทฤษฎีใต้ภูเขาน้ำแข็ง
1. จิตสำนึก (Conscious Mind): ส่วนที่อยู่เหนือผิวน้ำ เป็นส่วนที่เรารับรู้และสามารถคิดถึงในขณะนั้น เช่น ความคิด ความรู้สึก และความจำที่สามารถเข้าถึงได้ในทันที
2. จิตกึ่งสำนึก (Preconscious Mind): ส่วนที่อยู่ใต้น้ำเล็กน้อย เป็นส่วนที่เราไม่รับรู้ในขณะนั้น แต่สามารถนำมาอยู่ในจิตสำนึกได้เมื่อเราต้องการ เช่น ความทรงจำหรือข้อมูลที่เราจำเป็นต้องใช้
3. จิตไร้สำนึก (Unconscious Mind): ส่วนที่อยู่ใต้น้ำลึกที่สุด เป็นส่วนที่เราไม่สามารถเข้าถึงได้โดยตรง ประกอบด้วยความปรารถนา แรงจูงใจ ความกลัว และความรู้สึกที่ถูกกดดันหรือไม่ได้รับการยอมรับในจิตสำนึก ส่วนนี้มีอิทธิพลต่อพฤติกรรมและความรู้สึกของเรามากที่สุด
อิทธิพลของจิตไร้สำนึก ฟรอยด์เชื่อว่าจิตไร้สำนึกมีบทบาทสำคัญในการกำหนดพฤติกรรมและความรู้สึกของเรา แม้ว่าเราจะไม่สามารถเข้าถึงจิตไร้สำนึกได้โดยตรง แต่ผลกระทบของมันสามารถปรากฏในรูปแบบของความฝัน การหลุดพ้นคำพูด การลืมสิ่งต่าง ๆ หรือพฤติกรรมที่ไม่รู้ตัว
การวิเคราะห์จิตไร้สำนึก ฟรอยด์พัฒนาเทคนิคต่าง ๆ เพื่อวิเคราะห์และเข้าถึงจิตไร้สำนึก เช่น
- การวิเคราะห์ความฝัน (Dream Analysis): ฟรอยด์เชื่อว่าความฝันเป็นหน้าต่างสู่จิตไร้สำนึก โดยใช้ความฝันเป็นเครื่องมือในการสำรวจความปรารถนาและความกลัวที่ซ่อนอยู่
- การวิเคราะห์คำหลุด (Freudian Slips): คำหลุดที่เราพูดโดยไม่ตั้งใจสามารถเปิดเผยความคิดหรือความรู้สึกที่ซ่อนอยู่ในจิตไร้สำนึกได้
- การวิเคราะห์สมาคมเสรี (Free Association): การให้ผู้ป่วยพูดออกมาทุกสิ่งที่คิดมาในจิตใจโดยไม่ต้องกรอง เพื่อค้นหาและเปิดเผยความคิดที่ซ่อนอยู่
การประยุกต์ใช้ทฤษฎีใต้ภูเขาน้ำแข็ง
แนวคิดของฟรอยด์ได้รับการนำมาใช้ในหลายด้าน เช่น
- จิตบำบัด: การเข้าใจและสำรวจจิตไร้สำนึกเพื่อรักษาโรคทางจิตวิทยา
- การศึกษา: การนำแนวคิดเรื่องจิตไร้สำนึกมาใช้ในการทำความเข้าใจพฤติกรรมและการเรียนรู้ของเด็ก
- การตลาด: การใช้ความเข้าใจเกี่ยวกับแรงจูงใจที่ซ่อนอยู่ของผู้บริโภคในการวางแผนกลยุทธ์ทางการตลาด
ทฤษฎีใต้ภูเขาน้ำแข็งของฟรอยด์เป็นพื้นฐานสำคัญในการทำความเข้าใจจิตใจมนุษย์และพฤติกรรมที่ซับซ้อน มันช่วยให้เราเห็นภาพรวมของจิตใจที่มีส่วนที่ซ่อนอยู่และมีอิทธิพลต่อชีวิตประจำวันอย่างลึกซึ้ง
การทำความเข้าใจสังคมการทำงานที่เป็นพิษ (Toxic Work Environment) ซึ่งประกอบด้วยการจับกลุ่ม ด้อยค่า และบูลี่ สามารถเชื่อมโยงกับทฤษฎีใต้ภูเขาน้ำแข็งของฟรอยด์ได้อย่างน่าสนใจ แนวคิดของฟรอยด์เกี่ยวกับจิตสำนึกและจิตไร้สำนึกสามารถอธิบายพฤติกรรมที่เกิดขึ้นในสังคมการทำงานที่เป็นพิษได้ดังนี้:
ความสัมพันธ์ระหว่างทฤษฎีใต้ภูเขาน้ำแข็งของฟรอยด์กับสังคมการทำงานที่เป็นพิษ
1. จิตไร้สำนึกและการกดดันภายใน
- จิตไร้สำนึก: ฟรอยด์เชื่อว่าจิตไร้สำนึกมีส่วนประกอบของความปรารถนา ความกลัว และแรงจูงใจที่ถูกกดดันไว้ การกดดันเหล่านี้สามารถส่งผลกระทบต่อพฤติกรรมและความรู้สึกของบุคคลได้โดยไม่รู้ตัว
- การแสดงออกในที่ทำงาน: พฤติกรรมที่เป็นพิษเช่นการด้อยค่าและบูลี่ อาจเป็นการแสดงออกของความรู้สึกไม่มั่นคง ความอิจฉา หรือความกลัวที่ซ่อนอยู่ในจิตไร้สำนึกของผู้กระทำ ความกดดันภายในนี้อาจทำให้บุคคลต้องการควบคุมหรือทำร้ายผู้อื่นเพื่อรู้สึกดีขึ้นเกี่ยวกับตนเอง
2. การปฏิเสธและการคาดการณ์
- การปฏิเสธ (Denial): ฟรอยด์เชื่อว่าบุคคลมักปฏิเสธความรู้สึกหรือความคิดที่ไม่พึงประสงค์ในจิตไร้สำนึก การปฏิเสธนี้อาจทำให้พวกเขาไม่รู้ตัวถึงแรงจูงใจที่แท้จริงเบื้องหลังพฤติกรรมที่เป็นพิษ
- การคาดการณ์ (Projection): บุคคลอาจคาดการณ์ความรู้สึกหรือความคิดที่ไม่พึงประสงค์ของตนเองไปยังผู้อื่น การคาดการณ์นี้อาจทำให้บุคคลเห็นคนอื่นเป็นศัตรูหรือเป็นภัย ซึ่งทำให้เกิดการจับกลุ่มและบูลี่ในที่ทำงาน
3. ความสัมพันธ์และอำนาจในที่ทำงาน
- อำนาจและการควบคุม: การจับกลุ่มและด้อยค่าอาจเป็นวิธีการของบางคนในการรักษาอำนาจและการควบคุมในที่ทำงาน ความรู้สึกไม่มั่นคงหรือความกลัวที่จะสูญเสียสถานะอาจกระตุ้นให้บุคคลใช้พฤติกรรมที่เป็นพิษ
- กลไกการป้องกัน (Defense Mechanisms): ฟรอยด์อธิบายว่าบุคคลมักใช้กลไกการป้องกันเพื่อปกป้องตนเองจากความรู้สึกไม่พึงประสงค์ เช่น การด้อยค่าและบูลี่อาจเป็นกลไกการป้องกันที่บุคคลใช้เพื่อปกป้องตนเองจากความรู้สึกอิจฉาหรือความกลัว
การจัดการสังคมการทำงานที่เป็นพิษ การเข้าใจพฤติกรรมที่เป็นพิษในที่ทำงานจากมุมมองของทฤษฎีใต้ภูเขาน้ำแข็งของฟรอยด์สามารถช่วยในการจัดการและแก้ไขสถานการณ์ได้:
1. การสร้างความตระหนักรู้
- การฝึกฝนสติ: การฝึกฝนสติสามารถช่วยให้บุคคลรับรู้และยอมรับความรู้สึกและความคิดที่ซ่อนอยู่ในจิตไร้สำนึก
- การอบรมและการศึกษา: การอบรมเกี่ยวกับการปฏิบัติตนและการสื่อสารในที่ทำงานสามารถช่วยลดพฤติกรรมที่เป็นพิษ
2. การสร้างสภาพแวดล้อมที่สนับสนุน
- การสนับสนุนจากผู้บริหาร: ผู้บริหารควรมีบทบาทในการสร้างสภาพแวดล้อมที่สนับสนุนและส่งเสริมความร่วมมือและการเคารพกัน
- การจัดการความขัดแย้ง: การมีระบบในการจัดการความขัดแย้งที่มีประสิทธิภาพสามารถช่วยลดการจับกลุ่มและบูลี่
3. การบำบัดและการสนับสนุน
- การให้คำปรึกษา: การให้คำปรึกษาทางจิตวิทยาสำหรับผู้ที่มีปัญหาด้านพฤติกรรมหรือความรู้สึกสามารถช่วยให้พวกเขาเข้าใจและแก้ไขปัญหาที่ต้นเหตุ
- การสร้างความร่วมมือ: การส่งเสริมการทำงานร่วมกันและการเคารพกันในที่ทำงานสามารถช่วยลดพฤติกรรมที่เป็นพิษ
การเชื่อมโยงแนวคิดของฟรอยด์กับการจัดการสังคมการทำงานที่เป็นพิษสามารถช่วยให้เราเข้าใจรากฐานของพฤติกรรมเหล่านี้ได้ดียิ่งขึ้นและสามารถนำไปสู่การแก้ไขและปรับปรุงสภาพแวดล้อมการทำงานได้อย่างมีประสิทธิภาพ
nattila ผู้ช่วยศาสตราจารย์สาขาเทคโนโลยีสารสนเทศ ปัจจุบันเป็นอาจารย์ผู้รับผิดชอบหลักสูตรวิทยาการคอมพิวเตอร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏวไลยอลงกรณ์ฯ จังหวัดปทุมธานี
เขียน 26 ก.ค. 2567 09:48
ปรับแก้ 26 ก.ค. 2567 10:06
เปิดอ่านแล้ว : 256 ครั้ง